admin Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen değildir. Haklar, maşer süresince insanoğluın elhak kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Hak değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene ayırmak, maşerî hayatın gerçekleşmesini elde etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin mukabilsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak güzel kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanoğluın ekonomi ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte haklar, adam davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir model, bir bütündür.” İnsan-adam, adam-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan temalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini elde etmek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın bütünüdür. Elan yaygın bir tanılamamıyla haklar, adalete yönelmiş maşerî yaşama düzenidir. Haklar Söz Anlamı Haklar kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazanç” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na gereğince haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk medlulında da kullanılır. Uran Anlamı Haklar dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir tanılamam dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi süresince ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri konu vadi kısmına Özel Haklar, zevat ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun kafalıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları adam davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun şayan hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misil nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve mangiz cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kısım yama; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları üzere farklı haklar dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasi temaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve güvenlik süresince bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Pratik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun uygulamalı amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer süresince canlı insanoğluın, birbirleri ile hazırlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından meydana gelen gereksinimlerinı mukabillamaya çkırmızıışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni hayatın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun katıksız dokumasına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine iyi sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de sınırlıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile belli bir organizasyon altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere dü farklı anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet medlulında kişisel bir özelliği deyimler. şahıs her zaman haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni satmak yolunda mütemadi ve değaksiyonmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar vadiında hukuki şayan olarak lakırtı konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineermiş kurallar parçalanmamışü olarak haklar, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini sineerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek bulunan düzeni korumak, gerekse onu değaksiyontirmeyi meşrulaştırmak sinein her zaman adalete kafavurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta mukabilmıza oturmuş haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan haklar düzenlerinin namına iyi olup olmadığı açısından bir şayan ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı mukabillıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Düzgülü olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşama uyacak, hem de bu maşerî hayatın barış süresince sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü esenlamaya çkırmızıışacaktır.